Verschil tussen Lampenzwart, Oxidezwart (of Marszwart) en Ivoorzwart

Wat is het verschil tussen Lampenzwart, Oxidezwart (of Marszwart) en Ivoorzwart?

De verschillende namen van de zwarte verfsoorten zijn afgeleid van de pigmenten die gebruikt zijn. Elk pigment heeft zo zijn bepaalde eigenschappen. Dat is bij kleur zo en bij zwarte pigmenten is dat niet anders.

De eigenschappen van pigmenten zijn grofweg als volgt te benoemen:

• mate van dekking (zie ook het blog over transparante en dekkende kleuren)
• mate van tintkracht
• ondertoon (in het geval van zwart: neutraal, koel of warm)
• lichtechtheid

Het laatste punt (lichtechtheid) laten we buiten beschouwing, de hieronder genoemde zwarten zijn minimaal 100 jaar lichtecht (als je ze koopt van een gerenommeerd merk).

Marszwart / oxidezwart

Marszwart en Oxidezwart zijn in feite hetzelfde, het hangt ervan af hoe de fabrikant het noemt. Talens noemt het Oxide, omdat het een ijzeroxide pigment is.  De meeste andere merken noemen het traditioneel Marszwart, vernoemd naar de Romeinse god van de oorlog die ook ijzerwerk beschermde tegen oxidatie (roest). Het is een prettig pigment om mee te werken, het dekt lekker snel en de tintkracht is behoorlijk sterk, maar ook weer niet overdreven. Als je er wat transparant mee werkt zul je meer van de bruine ondertoon zien. Pigmentcode is PB11.

De eigenschappen van het pigment:

• mate van dekking: dekkend
• mate van tintkracht: behoorlijk sterk
• ondertoon: relatief warm (dit verschilt weleens per merk, je kunt het uittesten door er wat wit doorheen te mengen)

Lampenzwart

Lampenzwart behoort (net als Ivoorzwart) tot de groep Carbonpigmenten, het wordt door sommige fabrikanten ook weleens Carbonblack genoemd. Het is een pittig pigment, want ook al is het een half dekkend pigment, het heeft een enorme tintkracht. Je moet er dus heel voorzichtig mee doseren, want het verandert je mengkleur heel snel. De pigmentcode is PBK7. Carbonpigmenten (koolstofpigmenten) werden oorspronkelijk verkregen door verbranding van organische materialen. Later werden de pigmenten gewonnen uit aardgas en aardolie (bijv. lampenolie, vandaar de naam).

• mate van dekking: half dekkend
• mate van tintkracht: zeer sterk
• ondertoon: relatief koel

Ivoorzwart

Ivoorzwart is een echte all-rounder. Het is een bijzonder fraai zwart met een matige tintkracht, waardoor je makkelijk heel subtiele variaties kunt maken. Het is relatief neutraal van ondertoon, waardoor je mengkleuren niet snel ‘verpest’ worden. Oorspronkelijk werd het pigment verkregen door het verbranden van ivoor. Tegenwoordig worden er dierenbotten voor gebruikt. De pigmentcode is PBK9.

• mate van dekking: dekkend
• mate van tintkracht: matig
• ondertoon: neutraal tot beetje warm (dit verschilt weleens per merk, je kunt het uittesten door er wat wit doorheen te mengen)

Conclusie: verschillen vooral tijdens gebruik te vernemen

Over het algemeen zijn de verschillen tussen de zwarten niet zo groot. Tenminste: in de resultaten zijn er geen schokkende verschillen te zien. Dat het ene zwart net iets dekkender is dan het andere valt amper op, alleen al vanwege het feit dat het om zulke donkere kleuren gaat.

De verschillen tussen de pigmenten merk je vooral als je ermee werkt. De resultaten van Oxidezwart of Marszwart lijken sterk op die van Ivoorzwart, alleen merk je bij het mengen een wereld van verschil. Ivoorzwart is een zwakker pigment, waardoor je er heel subtiel mee kunt mengen.

Oxide- of Marszwart is weer fijn als je snel iets wil opbouwen in zwart-wit. Je kunt heel snel grijswaardenstappen mengen. Lampenzwart is lekker pittig, maar je moet daar dus tijdens het mengen heel voorzichtig mee te werk gaan. Het drukt binnen no-time een groot stempel op je mengkleur. Makkelijkst in gebruik zijn zonder twijfel Oxidezwart en Ivoorzwart.

Tijd voor een tintkrachtdemonstratie. Ik meng van elk zwart een gelijke hoeveelheid met wat wit.

Hieronder zie je de resultaten. Lampenzwart (midden) is duidelijk het krachtigste pigment. Ivoorzwart (rechts) is duidelijk de minst krachtige.

Drie verschillende zwarten, elk zwart gemengd met exact dezelfde hoeveelheid titaanwit, om de tintkracht te testen. Van links naar rechts: Oxidezwart (Talens), Lampenzwart (ARA Acrylics) en Ivoorzwart (Talens). Lampenzwart is een krachtig pigment en heeft een veel grotere impact op het wit. Ivoorzwart heeft duidelijk de minste tintkracht.

Hieronder heb ik twee rijtjes toegevoegd waar ik grijzen in dezelfde toonwaarden heb gemengd, om te kijken naar de ondertoon. Ik zie geen extreme verschillen, de verschillen zijn heel subtiel. In het onderste rijtje zie je ook dat geel in alle gevallen ongeveer hetzelfde groen wordt.

Wel of niet zwart gebruiken?

Er zijn helaas nogal wat misverstanden over zwarte verf. Er zijn zelfs leraren die het gebruik van zwarte verf verbieden. Zelf ben ik dol op zwarte verf, ook al gebruik ik het in mijn kleurenschilderijen amper.

Zwarte verf verbieden gaat veel te ver. Het is wel zo, dat zwart niet altijd de beste oplossing is voor schildervraagstukken. Als je je van de volgende punten bewust bent, dan kun je lekker zoveel zwart gebruiken als je maar wil:

Het donkerste donker is niet altijd zwart

Om te beginnen kom je écht zwart niet vaak tegen als je naar de waarneming werkt. Hoe donker dingen soms ook lijken, vaak is het nog net geen zwart en vaak zie je ook nog een bepaalde kleurzweem. Daarom is het vaak handiger om die donkere partijen op te bouwen vanuit donkere kleuren. Je kunt dan een kleurzweem meegeven en dit zal beter in het geheel van je schilderij passen dan wanneer er ineens vanuit het niets een pikzwart vlak staat.

In dit schilderij heb ik geen druppel zwart gebruikt. Sommige kleuren zijn behoorlijk donker, maar zijn nog niet zwart en bevatten ook nog een groenzweem.

Toch kun je ook dat soort donkere partijen prima met zwart opbouwen, maar zorg er dan voor dat je het nét iets lichter maakt én de juiste kleurzweem meegeeft. Voor een donkere koele partij kun je bijvoorbeeld een klein tikje wit en wat ultramarijn er doorheen mengen, dan heb je een mooie donkere, wat koele kleur.

Schaduwen kun je ook met andere kleuren opbouwen

Zwart kun je niet altijd straffeloos gebruiken om een schaduwkleur te maken. We hebben immers gezien dat sommige zwarten warmer en andere wat koeler zijn van ondertoon. Als je bijv. schaduw in groen nodig hebt die wat koel is, (blauw dus) dan gaat dat met een oxidezwart niet goed lukken. Oxidezwart is daar te warm voor. Zulke schaduwen kun je maken door andere donkere kleuren met elkaar te mengen.

Schaduwen opgebouwd met andere donkere kleuren

Kleuren minder fel maken kan ook zonder zwart

Als je naar de waarneming werkt moet je vaak kleuren minder fel maken. Dat kan met zwart, maar ook hier geldt weer: het is niet altijd de beste oplossing. Want ook hier geldt weer dat zwart een kleur een bepaalde kant op kan laten kiepen. Als je je kleuren afzwakt met een complementaire kleur, dan heb je veel meer controle over het resultaat.

Voordelen van zwarte verf

Zwarte verf is dus niet altijd de beste oplossing, maar voor veel zaken is zwart juist een fantastische kleur om in je verzameling te hebben.

Met zwarte verf kun je:

• mooie zwart-wit studies maken. Je hebt dan een fijn bereik van het donkerste donker tot het lichtste licht.
• je ondergrond een grijze kleur geven. Werken op een grijze ondergrond heeft veel grote voordelen, zie ook het blog daarover.
• grisailles maken. Een grisaille is een onderschildering in toonwaarden.
• kleuren donkerder maken.
• kleurverzadiging makkelijk afbreken.
• grafisch werken.

In de tutorials van Schilderclub.nl besteed ik regelmatig veel aandacht aan zwart-witstudies, getoonde ondergronden en onderschilderingen in zwart-wit.

Zwart-wit studies zijn erg leerzaam, zo leer je toonwaarden beter in te schatten