Inschatten van kleuren: tips & tricks

Mensen vinden kleuren mengen vaak moeilijk. Het werkelijke probleem is eigenlijk meestal niet het mengen zelf. Het goed inschatten van de kleuren die waargenomen worden is meestal de grootste uitdaging.

Als het je niet helemaal duidelijk is welke kleur je precies ziet, is het geen wonder dat het mengen van de juiste kleur keer op keer mislukt.

Goed waarnemen is veel moeilijker dan het lijkt. Alleen al licht/donkerverschillen schatten we vaak verkeerd in. Als we bijvoorbeeld een overwegend donker stuk zien, dan ervaren we lichtere delen vaak als erg licht. Een leuke oefening in toonwaarden vind je hier.

De foto hieronder bevat overwegend vrij donkere kleuren. Ik heb wat kleuren gepakt die we als licht ervaren. Op de witte achtergrond rechts zie je hoe relatief donker die kleuren blijken zijn. Ook valt misschien op dat er veel meer kleur in zit dan je zou verwachten. Ik heb ook expres een pijl bij het oogwit gezet, dat is een standaard instinker. Wij denken of verwachten dat oogwit licht is, maar vaak is het donkerder dan je zou denken.

Kleuren die we licht inschatten zijn soms donkerder dan je zou denken! (foto: Samanta Barbara Alcala / www.unsplash.com)

Dat geldt andersom ook voor donkerdere stukken in een licht gedeelte. Als wij tekenen of schilderen zijn we vaak geneigd de donkere delen in zo’n geval te overdrijven.

In de foto hieronder zie je een wit pak, dan is het uitkijken geblazen! Voor je het weet schat je de schaduwen van de plooien bijvoorbeeld veel te donker in. Ik heb wat kleuren uit de plooien gepakt en in dit geval juist op een zwarte achtergrond gezet, zodat je kunt zien dat de schaduwen hier vrij licht zijn. Ook bevatten ze relatief veel kleur.

Kleuren die we donker inschatten zijn soms juist lichter dan we denken! (foto: Jonathan Borba / www.unsplash.com)

Hieronder even een fragment uit een schilderij van iemand die zijn ogen niet in zijn zak had zitten (zelfportret Rembrandt van Rijn). Hij is niet in de valkuil van het oogwit getrapt, de schaduwen zien er natuurlijk uit op het gebied van toonwaarde en kleur. Let ook op de lichte muts: de schaduwen zijn niet overdreven en bevatten ook relatief veel kleur. Zie hoe de rand van de muts op zijn voorhoofd niet wordt weergegeven met een zwarte lijn, maar allerlei subtiele variaties in kleur en toonwaarde.

Kleuren naast elkaar zorgen er ook voor dat we snel in de war raken. Het grijze vlakje op de onderstaande afbeelding lijkt elke keer wel anders van kleur te zijn, terwijl het telkens hetzelfde grijs is:

En zo kunnen er allerlei dingen zijn die ons foppen. Nu volgen er wat tips waarmee je wat objectiever kunt leren kijken naar de kleuren die je ziet.

Kleur isoleren

We hebben gezien hoe onze waarneming wordt gefopt door het totaalbeeld aan kleuren. Je kunt kleuren veel beter inschatten als je ze ‘isoleert’. Je kunt de omliggende kleuren afdekken, waardoor je alleen je doelkleur ziet. Je kunt bijvoorbeeld een gaatje uit een stevig stuk papier knippen. Je kunt door het gaatje kijken naar je onderwerp (of op je foto leggen als je met foto’s werkt). Zo kun je de werkelijke kleur veel beter zien.

Door een kleur te isoleren kun je hem beter inschatten. (foto: Jeff Denlea / www.pexels.com)

Als je je karton dan ook nog eens middelgrijs maakt, dan wordt het meteen ook nog veel makkelijker om de juiste toonwaarde in te schatten (hoe licht of donker de kleur is).

Kleuren controleren

Verder is het belangrijk om je kleuren regelmatig te controleren. Zeker als je nog niet zoveel schilderervaring hebt. Controleer jezelf continu en pas de kleuren net zolang aan tot je er zo dicht mogelijk bij in de buurt komt. In het begin zul je ervan schrikken hoe vaak je er totaal naast zit. Dat is helemaal niet erg, we weten inmiddels hoe lastig het is om kleuren objectief in te schatten. Hoe meer ervaring je krijgt, hoe minder vaak je in de valkuilen zult trappen. Je kunt je kleuren op de volgende manieren makkelijk checken:

Met een paletmes

Als je met een paletmes mengt, kun je heel makkelijk je mengkleur bij je voorbeeld controleren. Je plet wat van je mengkleur op de achterkant van je paletmes en houdt dat voor je onderwerp. Zo kun je makkelijk zien wat er aan je mengkleur ontbreekt ten opzichte van je voorbeeld.

Met een paletmes kun je makkelijk je kleuren checken. Zo kun je goed zien wat er nog aan je mengkleur ontbreekt. (referentiefoto: Ray Aucott / www.unsplash.com)

Met een kladpapiertje

Je kunt wat van je verf op de rand van een kladpapiertje zetten. Houd dat naast je voorbeeld. Zo kun je makkelijk zien wat er aan je kleur ontbreekt. Als je kleur goed is, gaat hij naadloos over in de kleur op de foto.

Zet wat verf op de rand van een kladpapiertje en vergelijk het met de kleur die je ziet.

Denken vanuit grijs

De meeste kleuren die wij zien zijn behoorlijk onverzadigd (niet fel). Ze bevatten over het algemeen relatief veel grijs. Er zijn nogal wat kleuren die op het eerste oog erg lastig in te schatten zijn. Dat zijn van die ‘onbestemde’ kleuren.

Je kunt dan wat grijze verf aanmaken en zorg dan dat de toonwaarde (hoe licht of donker de kleur is) alvast zo dicht mogelijk in de buurt komt. Vergelijk de grijze verf dan met je doelkleur. Vaak zie je dan redelijk duidelijk wat er aan je grijs ontbreekt. Je kunt dan wat kleur door je grijs doen en vervolgens weer regelmatig controleren of je in de buurt komt.

Stap 1: Grijze verf op het paletmes, de toonwaarde klopt aardig en nu kan ik makkelijk zien welke kleur er nog aan mijn grijs ontbreekt.

Nu heb ik er een klein beetje geel en rood door gedaan.

Werken met kleurencirkel

Hetzelfde kun je ook doen door een kleurencirkel bij de doelkleur te houden. Op de kleurencirkel zien we juist kleuren in hun meest optimale, verzadigde (felle) vorm. Draai de kleurencirkel bij je doelkleur en kijk welke kleur de meeste aansluiting heeft. Vaak kun je zo redelijk makkelijk achterhalen met wat voor soort kleur je te maken hebt. Ook zie je dan vaak direct hoe onverzadigd je doelkleur is, omdat je op de kleurencirkel juist van die felle kleuren ziet.

Hier komt de kleur toevallig erg dicht in de buurt van een kleur op de kleurencirkel. Maar ook hier krijg ik belangrijke informatie door te controleren met de kleurencirkel. Blauw kan immers wat naar paars of naar groen neigen, of juist neutraal zijn. Het blauw in de lucht is redelijk neutraal, dat zie je met de kleurencirkel ernaast in één oogopslag. De kleur zal wel wat minder verzadigd moeten worden gemaakt.

Bij wat meer onbestemde kleuren is de kleurencirkel ook een handig hulpmiddel. Vaak krijg je zo al snel een idee welke richting je moet inslaan.

Ik hoop dat je ziet hoe belangrijk objectief waarnemen is. Zodra je zeker weet wat voor kleur je ziet, is het mengen niet zo’n punt meer. Zeker als je net begint met schilderen is het goed om jezelf veel te controleren. Met meer schilderervaring zul je kleuren beter gaan inschatten en zul je steeds minder zo precies hoeven te controleren.

In de videolessen op Schilderclub.nl zie je dit soort tips ook in de praktijk. Ook hebben leden van Schilderclub.nl toegang tot de videoserie over kleurentheorie en kleuren mengen.

Veel succes en plezier met schilderen!

Wat zijn de voordelen van een lidmaatschap van Schilderclub.nl?

Op Schilderclub.nl vind je schilderlesvideo’s van Corrie Leushuis, Lineke Lijn en Toon Nagtegaal. Alle video’s zijn in het Nederlands. De video’s zijn onversneld en er wordt niks uitgeknipt.

Er zijn video’s over het schilderen van portretten, landschappen, dieren en nog veel meer. Ook zijn er video’s over bijvoorbeeld materialen en kleuren mengen.

Zolang je lid bent heb je toegang tot alle video’s. Daarnaast heb je toegang tot de communitypagina’s, waar je je werk kunt delen en ervaringen kunt uitwisselen met andere leden.

Nieuwsgierig geworden? Klik hier voor meer informatie over het lidmaatschap.