Complementaire kleuren: wat zijn dat en wat kun je ermee?

Wat zijn complementaire kleuren?

Kleuren die tegenover elkaar liggen op de kleurencirkel noemen we complementaire kleuren. Een beetje kennis hierover is heel belangrijk als je gaat schilderen, want je kunt er van alles mee doen!

• Complementaire kleuren versterken elkaar als ze naast elkaar staan.
• Als je ze door elkaar mengt breken ze elkaars kleurkracht af.
• Ook kun je ze gebruiken om mooie schaduwkleuren te maken.

Complementaire kleuren versterken elkaar

Als je complementaire kleuren naast elkaar gebruikt in een schilderij, dan knallen ze van het doek af!

Dat heeft een reden. Kleuren die dicht bij elkaar liggen op de kleurencirkel hebben een goede band met elkaar. Als je dat soort kleuren bij elkaar gebruikt in een schilderij, krijg je een relatief harmonieus beeld.

Hoe verder kleuren bij elkaar vandaan liggen op de kleurencirkel, hoe groter de spanning tussen de kleuren wordt. Als je bijvoorbeeld een schilderij maakt met een rustige kleurencombinatie (kleuren die dicht bij elkaar liggen) en je stopt er dan een kleur bij, die juist verder weg ligt, dan krijg je ineens een contrastrijk element. Die kleur knalt er als het ware uit.

Hieronder een voorbeeld. In het schilderij zijn hoofdzakelijk kleuren van de linkerkant van de cirkel gebruikt. Er is wel contrast in licht en donker, maar de kleuren contrasteren niet sterk, het doet harmonieus aan. Daarna heb ik er als voorbeeld een vlakje magenta en rood opgezet. Dat zijn kleuren die helemaal aan de andere kant van de cirkel liggen. Dat geeft dus een gierend contrast.

Je kunt bewust gebruik maken van deze kennis. Als je dingen wil laten knallen, werk dan met complementaire kleuren (of met bijna-complementaire kleuren). Als je een rustig beeld wilt maken, kies dan juist voor kleuren die niet te ver bij elkaar vandaan liggen.

Kijk maar eens hoe reclamemakers handig gebruik maken van het complementaire kleurcontrast; soms willen ze dingen laten opvallen, dan zullen ze kleuren naast elkaar zetten die ver bij elkaar vandaan liggen of zelfs complementair aan elkaar zijn. Willen ze een rustig beeld creëren, dan zullen ze juist deze harde contrasten vermijden.

Complementaire kleuren breken elkaar af als je ze mengt

Een hele speciale eigenschap van complementaire kleuren is dat ze elkaar afbreken als je ze mengt. Met afbreken bedoel ik dat de kleurverzadiging wordt afgebroken, de kleur wordt minder fel.

Als je echt precies de complementaire kleuren gebruikt, kun je zelfs een neutraal grijs krijgen. Hieronder zie je een voorbeeld. Ik heb magenta en groen op het palet gedaan. Magenta en groen zijn complementaire kleuren. Als ik wat groen door de magenta meng, wordt de verzadiging van de magenta afgebroken. Ik heb er steeds iets meer groen doorheen gedaan en in de laatste stap zie je dat ik bij grijs uitkom. Als ik er dan nog meer groen doorheen zou doen, dan kiepert de balans natuurlijk om naar een “afgebroken” groene kleur.

Hieronder hetzelfde idee, maar dan met paars en geel. Ik heb er bij de laatste twee stappen wat wit doorheen gemengd, zodat je kan zien dat de voorlaatste stap nog nét wat paarsig is, maar die laatste stap is weer grijs.

Dit is belangrijke kennis, want in de praktijk moeten we om de haverklap kleuren afzwakken. Wij komen om ons heen over het algemeen redelijk onverzadigde (niet felle) kleuren tegen.

Soms lijken kleuren wel fel, maar dat is meestal optisch bedrog. De onderstaande foto ziet er kleurrijk uit, maar als ik met photoshop de kleuren controleer, blijken het relatief onverzadigde kleuren te zijn. Je zou ook kunnen zeggen: de kleuren bevatten relatief veel grijs.

Wij interpreteren de foto als kleurrijk, omdat er wat variatie is in kleuren, maar daarvoor hoeven kleuren dus niet per se fel te zijn. Op het plaatje helemaal rechts heb ik ter vergelijking eens wat verzadigde kleuren gezet, dit zijn kleuren die je in je tubes verf zou kunnen hebben. Je ziet duidelijk dat ze vele malen intenser zijn dan de kleuren uit de foto.

Met een complementaire kleur kun je de verzadiging dus afbreken. Soms heb je niet precies de exacte complementaire kleur. Dat is niet erg, want ook een kleur die al dicht in de buurt van een complementaire kleur ligt zal je kleur al minder intens maken. Als je een groen minder fel wil maken, dan kun je met de meeste roden al ver genoeg komen om de kleur genoeg af te breken. En natuurlijk kun je de verzadiging ook afbreken met grijs (mengsel van zwart en wit).

Nu we dit weten kunnen we ook verklaren waarom je bij het mengen soms modderige kleuren krijgt, en soms juist felle. Als ik felgroen nodig heb, dan heb ik twee opties:

1: Primair geel en primair cyaan met elkaar mengen. Dit zijn zuivere primaire kleuren, in beide kleuren zit geen spatje rood (zie onderste foto, bovenste groen is gemaakt met cyaan en primair geel). Als ik bijvoorbeeld azogeel middel en ultramarijn zou gebruiken, dan krijg ik een onverzadigd groen, omdat er in zowel azogeel middel als ultramarijn al een klein beetje rood zit. En rood, of roodachtig, is complementair aan groen en dat breekt het groen dus af (het onderste groen is gemaakt met ultramarijn en azogeel middel).

2: Een geel dat al wat naar groen leunt en een blauw dat al wat naar groen leunt mengen. Zo kun je bijvoorbeeld met cadmium geel licht en phtaloblauw knalgroen maken. Ze liggen relatief dicht bij elkaar op de kleurencirkel en breken daardoor elkaars intensiteit niet af.

Complementaire kleuren als schaduwkleur

Complementaire kleuren kunnen ook worden gebruikt om objecten mooie schaduwkleuren te geven. Maak er alleen geen wet van, blijf kritisch kijken naar wat je echt ziet. Bij licht en schaduw en kleur komen zoveel variabelen kijken, dat je er geen wetten voor kunt verzinnen.

Als je met complementaire kleuren een schaduwkleur mengt, heb je meteen een groot voordeel. Je kunt namelijk zelf heel makkelijk de balans kiezen:

1: Met precies de goede complementaire kleur krijg je een neutrale schaduwkleur
2: Je kunt een minder precieze complementaire kleur kiezen om de schaduw naar een bepaalde kleur te laten kiepen. Bijv. een paarsig rood door je groen, kan zorgen voor een wat blauwigere schaduwkleur. Een wat meer oranjerood kan zorgen voor een wat bruinige schaduwkleur van groen.

Leden van Schilderclub.nl hebben toegang tot de hele serie video’s over kleuren mengen. Deel 3 uit de serie gaat over complementaire kleuren.

Veel plezier met schilderen!